برای این‌که بدسکتور را بشناسید؛ نیاز هست که ابتدا بدانید سکتور چیست. در ساختار هارد دیسک صفحاتی وجود دارند که به آنها پلاتر می‌گوییم و تمام اطلاعات هارد بر روی این پلاترها ذخیره و خوانده و نوشته می‌شوند. هر پلاتر مشابه تصویر زیر یک لوح مدور است که اطلاعات بر روی شیارهای آن نوشته می‌شود. یک دور کامل از شیارها را ترک یا Track می‌گوییم و بخشی از این دور کامل را خوشه یا Cluster می‌نامیم. هر شیار به بخش‌های کوچکتر و با اندازه‌ی برابر تقسیم می‌شود که به آنها سکتور یا Sector می‌گوییم. هر سکتور می‌تواند اندازه‌ی واحدی از اطلاعات را ذخیره‌سازی کند و برای یافتن حجم ذخیره‌سازی یک هارد دیسک می‌توانید ظرفیت هر سکتور را ضرب در کل تعداد سکتورها کرده و در نهایت ضرب در تعداد پلاترهای هارد کنید. این ظرفیت کل یک هارد دیسک است. در گذشته بیشتر هارد دیسک‌ها از سکتورهای 512 بایتی برخوردار بودند ولی با پیشرفت فناوری و ورود هارد دیسک AF یا Advanced Format ظرفیت سکتور به 4 کیلوبایت و بیشتر افزایش پیدا کرد. دقت کنید که هر هارد دیسکی که ظرفیت سکتورهای آن بالاتر از 512 بایت باشد را Advanced Format می‌گویند.

در تمام هارد دیسک‌های مدرن قسمت سکتور از دو ناحیه تشکیل می‌شود: ناحیه سرآیند یا header که به اصطلاح ID نامیده می‌شود و ناحیه ذخیره داده‌ها. ناحیه سرآیند حاوی اطلاعاتی‌ست که توسط درایو و کنترلر استفاده می‌شود. این اطلاعات شامل بایت‌های همسان (sync bytes)؛ نشانی شناسایی (address identification)؛ نشان خطا (flaw flag)؛ تشخیص خطا (error detection) و اطلاعات تصحیح (correction information) می‌شود.
نشانی شناسایی (address identification) برای این استفاده می‌شود که به قطعات مکانیکی هارد درایو این راهنمایی را بدهد که برای خواندن/نوشتن هد را در مکان درست قرار دهد. در واقع از این نشانی برای آدرس‌دهی محل فرود هد هارد استفاده می‌شود.

سکتورها بر دو نوع هستند: سکتور فیزیکی و سکتور منطقی. سکتور فیزیکی همان چیزی‌ست که در بالا می‌بینید و با آن آشنا شدید. سکتور منطقی توسط سیستم عامل بر روی یک سکتور فیزیکی ایجاد می‌شود. در حقیقت سیستم عامل می‌تواند هر سکتور فیزیکی را تبدیل به چند سکتور منطقی کند.

مفهوم بدسکتور چیست؟

بدسکتور به این معنی‌ست که یکی از سکتورهای هارد دیسک آسیب دیده باشد و به صورت دائمی اطلاعات بر روی آن از دست رفته باشد. زمانی که سیستم عامل به یک سکتور خراب یا همان بدسکتور برمی‌خورد، آن را نشانه‌گذاری کرده و از آن می‌گذرد. بدسکتورها بر اثر خطاهای مکانیکی ایجاد می‌شوند. در بسیاری از مواقع آسیب فیزیکی می‌تواند در بخش‌هایی از فایل‌های مختلف تداخل ایجاد کند. دقت داشته باشید که با توجه به ظرفیت هر سکتور؛ بیشتر فایل‌ها بر روی چندین سکتور مختلف ذخیره شده و از دست رفتن یک سکتور به معنی ناخوانا شدن فایل اصلی است؛ چرا که نقص داده‌ها نمی‌گذارد فایل قابلیت اجرایی داشته باشد.

نشانه‌های بدسکتور چیست؟

یکی از نشانه‌های وجود بدسکتور می‌تواند قفل کردن سیستم به هنگام خواندن/نوشتن/کپی کردن و ظاهر شدن صفحه‌ی آبی مرگ باشد. نشانه‌ی دیگر صداها و نویزهای عجیب از هارد دیسک است. عدم امکان تکمیل فرآیند فرمت و ظاهر شدن ارورهای مرتبط با هارد دیسک در سیستم عامل نیز از دیگر نشانه‌های وجود بدسکتور است.

همان‌طور که گفته بودیم سکتورها بر دو نوع منطقی و فیزیکی هستند؛ بنابراین بدسکتورها نیز بر دو نوع بدسکتور فیزیکی و بدسکتور منطقی هستند. فرقی نمی‌کند چه نوعی از بدسکتور اتفاق افتاده باشد؛ وقتی سیستم عامل بدسکتوری را تشخیص دهد؛ بلافاصله آن را به عنوان فضای غیرقابل استفاده نشانه‌کذاری کرده و آن مقدار ظرفیت از هارد دیسک غیرقابل استفاده می‌شود.

چطور می‌توان بدسکتور فیزیکی را از منطقی تشخیص داد؟

اما چطور می‌توان بدسکتور فیزیکی را از منطقی تشخیص داد؟ در واقع چطور می‌توان فهمید یک هارد دیسک به کدام نوع بدسکتور مبتلا شده است؟ پاسخ این است که در صورتی که شما می‌توانید روی هارد دیسک نرم‌افزارهای disk checking را اجرا کنید و اطلاعاتی راجع به وضعیت بدسکتور هارد دیسک خود دریافت کنید؛ وضعیت هارد دیسک شما ابتلا به بدسکتور منطقی است؛ چرا که در صورت وجود بدسکتور فیزیکی امکان چنین کاری را نداشتید. برنامه‌های کاربردی Disk diagnostic سیستم عامل مثل CHKDSK در ویندوز و Disk Utility در مک‌های اپل و badblocks در لینوکس می‌توانند شما را برای بررسی و یافتن بدسکتور هارد دیسک‌تان یاری کنند.

دلایل بدسکتور فیزیکی یا Hard bad sector

بدسکتور فیزیکی یا سخت به طور عمومی دلایل فیزیکی دارد، نظیر: نوسان برق؛ ایجاد خراش روی پلاتر؛ ضربه خوردن هارد دیسک و هر آسیب فیزیکی که باعث شود یک سکتور آسیب ببیند. ورود گرد و غبار به داخل وکیوم هارد و نشستن آن روی پلاتر بر اثر باز کردن هارد دیسک در مکانی به جز اتاق تمیز می‌تواند منجر به بدسکتور شود. عمر بالای هارد و کارکرد زیاد نیز می‌تواند باعث بدسکتور بشود.

دلالیل بدسکتور منطقی یا Soft bad sector

بدسکتور منطقی یا نرم به دلالیل نرم‌افزاری ایجاد می‌شوند. مواردی چون عملیات نادرست؛ خطاهای فایل سیستم و خطاهای خواندن و نوشتن و خطا در آدرس‌دهی منطقی می‌تواند منجر به بدسکتور منطقی یا نرم بشود.

یک ویژگی مثبت بدسکتور منطقی این‌ست که قابل تعمیر بوده و می‌توان با بازنویسی و صفر کردن سکتورها آن را از بین برد.

زمانی که فریم‌ویر کنترلر هارد دیسک یک سکتور را خراب و یا ناپایدار تشخیص دهد؛ کنترلر دیسک بخش منطقی آن سکتور را روی بخش فیزیکی سکتوردیگری بازنشانی (remap) می‌کند. هارد دیسک‌ها به طور معمول دو نوع بازنشانی انجام می‌دهند:

• بازنشانی P-LIST: این نوع بازنشانی به هنگام تست‌های تولید هارد دیسک در کارخانه انجام می‌شود.
• بازنشانی G-LIST: این بازنشانی توسط میکروکدهای خود هارد دیسک و به هنگام استفاده توسط کاربر انجام می‌شود.

در عملیات نرمال یک هارد دیسک؛ شناسایی و بازنشانی بدسکتورها باید به روشی شفاف برای سایر اجزای سیستم و پیش‌ از از بین رفتن داده‌ها انجام شود.

برنامه‌های کاربردی می‌توانند با خواندن اطلاعات S.M.A.R.T. هارد دیسک متوجه شوند که چه تعدادی از سکتورها بازنشانی شده‌اند و چه تعداد سکتور ذخیره (سکتورهایی که می‌توان روی آنها بازنشانی انجام داد) در هارد دیسک موجود است. از آنجا که خواندن و نوشتن از روی سکتورهای G-list به طور خودکار به سکتورهای ذخیره بازنشانی می‌شود؛ حتا با وجود یکپارچه‌شدگی (defragmented) داده‌ها در درایو، دسترسی به هارد دیسک بسیار کند می‌شود. وقتی G-list به اصطلاح پر شود و دیگر سکتور ذخیره‌ای برای بازنشانی در دسترس نباشد؛ هارد دیسک دیگر قابل استفاده نیست و باید تعویض شود.

چگونه مشکل بدسکتور هارد دیسک را برطرف کنیم؟

همان طور که پیش‌تر گفتیم بدسکتور بر دو نوع بدسکتور فیزیکی و منطقی است. بدسکتور منطقی با صفر کردن سکتورهای معیوب قابل برطرف کردن است و برای این‌کار می‌توانید مقاله‌ی آموزش تعمیر و رفع بدسکتور منطقی توسط چند نرم‌افزار معروف و مناسب برای این کار را مطالعه کنید. اما بدسکتور فیزیکی قابل تعمیر نیست. البته در برخی موارد نادر بدسکتور فیزیکی توسط فرمت کردن سطح پایین (low-level format) قابل تعمیر است؛ ولی سیستم عامل‌ها و نرم‌افزارهای معمول قادر به چنین سطحی از فرمت کردن به منظور رفع بدسکتور نیستند؛ برای این کار باید هارد دیسک خود را به کلینیک هارد ایران بفرستید. فرمت کردن سطح پایین (low-level format) توسط ابزارهای مخصوصی در کارخانه و پس از تولید هارد دیسک انجام می‌شود و هارد دیسک‌ها در چرخه‌ی عمرشان حداقل یک‌بار چنین فرمتی را تجربه می‌کنند. فرمت کردن سطح پایین (low-level format) فرمتی در سطح فیزیکی است و با فرمت نرم‌افزاری متفاوت است. در کلینیک هارد ایران سخت‌افزار و نرم‌افزارهای مورد نیاز برای این کار وجود دارد. اگر تعداد بدسکتورهای فیزیکی هارد دیسک شما زیاد باشد؛ باید اطلاعات خود را بر روی دیسک دیگری ذخیره کنید و قید هارد دیسک بدسکتوردار خود را بزنید. اگر هنگام کپی کردن فایل‌های‌تان از هارد دیسک دارای بدسکتور به روی هارد دیسک دیگر با تاخیرهای طولانی و قفل شدن سیستم روبرو می‌شوید؛ به شما اکیدا پیشنهاد می‌کنیم که با کلینیک هارد ایران تماس بگیرید و کار را به دست ما بسپارید. دقت کنید که در هاردهای مبتلا به بدسکتور فیزیکی؛ اکثر اوقات خود سیستم عامل قادر به کپی کردن فایل‌ها نیست و نیاز به نرم‌افزارهای مخصوصی برای این کار است که بتواند کار خواندن سکتورهای خراب و آدرس‌دهی آنها را به درستی انجام دهد. پس اگر هارد دیسکی دارای بدسکتور دارید که امکان کپی کردن فایل‌های آن برای‌تان مقدور نیست؛ کافی‌ست کار را به ما بسپارید تا اطلاعات باارزش‌تان از دست نرود.

سه نکته‌ی کلیدی هنگام مواجهه با هارد بدسکتور دار

• اگر در هارد دیسک مورد نظر تنها چند بدسکتور منطقی وجود دارد؛ می‌توانید به کمک ابزارهای نرم‌افزاری آن را تا حدودی برطرف نمایید.
• اگر تعداد بدسکتورها زیاد است ولی به اطلاعات دسترسی دارید و می‌توانید اطلاعات را کپی بگیرید؛ دیسک جدیدی تهیه کرده و اطلاعات را روی آن کپی کنید.
• اگر سیستم شما دائما پیام خطا می‌دهد و نویز زیادی از هارد دیسک شنیده می‌شود؛ برای حفظ اطلاعات‌تان با کلینیک هارد ایران تماس بگیرید، قبل آن که دیر شده باشد.